چکیده
مقدمه و هدف: مفهوم مزاج بعنوان یکی از بنیادی ترین مبانی طب سنتی ایران در تشخیص سلامت، بیماری، توصیه‌های حفظ سلامتی و درمان، نقش مهمی ایفا می‌نماید. حکمای طب سنتی ایران شاخص‌های فراوانی را جهت تعیین مزاج تبیین و نحوه استدلال آن‌ها را شرح داده‌اند. هدف از این پژوهش بررسی پایایی شاخص‌های تعیین مزاج و روایی دو شاخص ملمس (دمای پوست بدن) و هیئت بنیه اعضاء (ابعاد آنتروپومتریک) جهت تعیین مزاج می‌باشد.
روش های اجرای پژوهش: با استفاده از روش مطالعه کتابخانه‌ای، شاخص‌های تعیین مزاج از منابع معتبر استخراج و پرسشنامه اولیه طراحی و با روش مطالعه کیفی، روایی محتوای آن تعیین گردید. با دعوت از 50 داوطلب و تکمیل پرسشنامه در دو مرحله آزمون Test-retest، انجام و پایایی سوالات با استفاده از آماره کاپا بررسی گردید. مزاج 52 داوطلب دیگر با همکاری درمانگران طب سنتی ایران، تعیین گردید و روایی شاخص های آنتروپومتریک و دمای بدن با مزاج تعیین شده با استفاده از ROC Curve و آزمون Logistic Regression ارزیابی گردید.
یافته ها و نوآوری پژوهش: منابع مورد مطالعه در ارایه شاخص‌های تعیین مزاج اتفاق نظر بالایی داشتند ولی به اولویت و وزن شاخص‌ها جهت تعیین مزاج تصریح ننموده‌اند. از بین 47 سوال طراحی شده که روایی محتوای آن‌ها مورد تایید قرار گرفت، 39 سوال در مرحله بررسی پایایی شاخص‌ها، کاپای بالاتر از 4/0 داشتند. از بین شاخص‌های دمای پوست بدن در نقاط مشخص شده و 22 شاخص آنتروپومتریک مورد بررسی، BMI، پهنای سر و عمق قفسه سینه بیشترین ارتباط معنادار را با گروه های مختلف مزاجی دو جنس نشان دادند (p<0.2).
نتیجه گیری: با توجه به نتایج این مطالعه پیشنهاد می‌گردد از سوالات دارای پایایی قابل قبول حاصل از این پژوهش جهت تدوین و اعتبار سنجی ابزار استاندارد تعیین مزاج در طب سنتی ایران استفاده گردد. همچنین با استفاده از یافته‌های روایی هیئت بنیه اعضا پیشنهاد می‌گردد پژوهش های وسیعتر جهت متریک نمودن شاخص‌های آنتروپومتریک جهت تعیین مزاج طراحی و اجرا گردد.
کلیدواژه‌ها: طب سنتی ایران، مزاج، پایایی، روایی، ملمس، هیئت بنیه اعضا، آنتروپومتری
نویسنده: مرتضی مجاهدی
***
